Sahip olduğu zenginliklerin başında “suları” gelen Erzurum’da, son yıllarda yaşanan sorunlarla birlikte vatandaşların rağbet gösterdiği yerli çeşmeler dikkat çekmeye başladı.
Çeşme sularının çokluğu ve çeşitliliği nedeniyle Erzurum sularının vasıfları, ab-ı hayat (içene ebedi hayat bağışlayan efsanevi su) ve ab-ı zülal (berrak, billur su) şeklinde ifade ediliyor. Erzurum bütün tarihi boyunca temmuz sıcağında bile bardakları buğulayan bu soğuk suları ve nemsiz, tertemiz havası ile meşhur. Ünlü seyyah Evliya Çelebi, yazdığı eserinde Erzurum'un bu iki özelliğini şu şekilde vurguluyor: “...havası gayet latiftir ki, adam adeta ebedi bir dirilik bulur. Tatlı ve saf suyu dirilik suyudur. Atlara ve kadınlara çok yarar. Cennet pınarı denilen sudan Temmuzda içen Allah'ın, ‘Her şeyi sudan diri kıldık’ ayetini hatırlar.”
Günümüzde büyük şehirlerde bir bardak su içmenin ekonomik güçle eşdeğer olduğu, hayır maksadıyla yaptırılan çeşmelerin ise artık masallarda anlatılmaya başlanacağı bir ortamda, mevcut çeşmeler daha bir önem kazanıyor. Çeşmelere bu açıdan bakıldığında ne denli büyük bir hizmet görmüş oldukları anlaşılıyor.
VE ERZURUM ÇEŞMELERİ…
Erzurum'daki çeşmeler kış şartları da göz önünde bulundurularak tasarlandı. Şehirdeki bazı çeşmelerin künkleri (su boruları) toprak yerine tahtadan yapılmış. Buna sebep Erzurum'un çetin kış şartlarında özellikle toprağın üstünde yer alan kesimdeki toprak ve demir boruların donarak patlaması. Bu durumu ortadan kaldırmak için demir ve toprak künkler yerine bu bölümlerde ahşap künk kullanılmış.
Erzurum Çeşmeleri konusunda yaptığı araştırmayı geçtiğimiz yıllarda kitapta toplayan Atatürk Üniversitesi Öğretim Üyesi Hüseyin Yurttaş, Erzurum çeşmelerinin günümüzde bile 200'e yakın bir sayıda olduğunu ifade ediyor. Bu sayının yakın geçmişte 200'lerin çok üstünde olduğunu hatırlatan Yurttaş, rakamdaki fazlalığı, her eve suyun götürülememesinden, teknik ve ekonomik gücün henüz yeterli olmadığından kaynaklandığını bildirdi.
Erzurum şehir merkezinde tespit edilen bütün çeşmelere ulaşıldığını, çeşmelerin büyük bir bölümü sağlam ve yine önemli bir sayıdakinin de suları akmakta olduğunu kaydeden Yurttaş, “Mevcut faal durumda olan çeşmelerin suları daha da sağlıklaştırılmalı, halkın güvenle içebileceği su yapıları haline getirilmeleri sağlanmalı, Erzurum'a gelen misafirlere çekinmeden her çeşmenin suyu ikram edilebilmelidir.”diye konuştu.
TARİHİ KAYNAKLARDA ERZURUM SULARI
Erzurum, yerleşim alanının içi ve çevresi su kaynağı açısından son derece zengin. Şehrin güneyindeki Palandöken dağlarının eteklerinden çıkan soğuk sular şehrin çeşitli mahallelerindeki çeşmelerde akıtılıyor. Ayrıca Erzurum İç Kalesi'nin bulunduğu tepeden ve şehrin farklı yerlerinden çıkan kaynaklar çeşmelere ulaştırılıyor.
Erzurum Çeşmelerinden bahseden eserler arasında Tarihçe-i Erzurum önemli bir yere sahip. Bu eserde, Erzurum suları iki kışıma ayrılıyor. Birincisi; kaynak suları. Bunlar toprak veya tahta künkler vasıtasıyla sokaklara ulaştırılıyor. İkincisi yer suları. Bunlar temizlik yönünden dağ sularına tercih edilirler. Çeşmelerin en meşhurları arasında Cennet, Ağa, Yazıcı, Sara (Kırmızı Pınar), Bünhân (Çeteci), Tophaneli, Yeğenağa çeşmeleri. Dünyaca şöhretli olan bu sulardan Sara ve Bünhân çeşmeleri için meşhur şair Hazık Efendi şu beyti söylemiş:
“Erzurum'un âb-u tabın nev-bahâr olsunda gör,
Çeşme Sara, Çeşme Bünhân aşikar olsunda gör.”
Mehmed Nusret Erzurum caddelerinde akan çeşmelerin sayısının 200' e yakın olduğunu belirtiyor. Yine Mehmed Nusret, Yakutiye Medresesi yakınında tarihi Nakışlı Çeşme'nin olduğunu belirtir.
Osmanlı döneminde inşa edilen çeşmeler, Döneminin özelliklerini taşır. Erzurum' da günümüze kadar ulaşabilen en eski tarihli çeşme Çifte Minareli Medrese'nin (XIII. Yüzyıl sonu- XTV. Yüzyıl başları) cephesinde yer alan çeşme. Diğerleri Osmanlı dönemine aittir. XVI. Yüzyıl'dan günümüze değin süren tarihler içerirler. Bunları bir kısmı duvarlara bitişik, bir kısmı da müstakil olarak inşa edilmişler. Erzurum çeşmelerinden bir başlık altında bahseden araştırmacı ve yazar İbrahim Hakkı Konyalı. Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi (İstanbul, 1960) adlı eserinde Erzurum'un önemli çeşmelerini kitabeleri ile tanıtır, bazılarının resimlerini verir.Prof. Dr. Hayati Doğanay"Erzurum'un Bugünkü ve Gelecekteki Su Sorunu" isimli makalesinde Erzurum'un su kaynakları hakkında bilgi veriyor. Erzurum Çeşmeleri konusunda yapılan araştırmalardan sonuncusu, Atatürk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü'nde Keziban İsmen tarafından hazırlanan lisans tezidir. Çalışmada önemli çeşmeler fotoğraflarla tanıtılmış.
CENNET ÇEŞME TAKVİYE EDİLDİ
Erzurum Büyükşehir Belediyesi tarafından geçtiğimiz yıl Menderes Caddesi üzerine yaptırılan Yeraltı Otopark inşaatı nedeniyle kesilen Cennet Çeşmesi, yeniden halkın istifadesine sunulmuştu. Cennet Çeşmesi’nin kesilmesinden sonra Büyükşehir Belediyesi’nin yaptığı çalışmada çeşmenin orijinal hali ortaya çıkarılmıştı. Belediye yetkilileri, mevcut çeşmelere yenilerinin eklenmesi için de çalışmaların sürdüğünü ifade etti. Yetkililer, mevcut çeşmelerden akan su miktarı saniyede 5 litre olduğunu hatırlatarak, otopark inşaatında ortaya çıkaran su rezervinin 30 bin insanın yaşadığı yerleşim birimine yetecek miktarda olduğunu belirttiler. Bu arada Müceldili konağı yanına yapılan 200 ton kapasiteli su deposuna taşınan su, şehir şebekesi ile Gez Mahallesi Gürcükapı ve Kongre Caddesi kesimine verilecek. Bu arada su kaynağı ile şehrin değişik yörelerine yeni çeşmeler yapılması planlanmıştı.
ERZURUM’DA 179 ÇEŞME VAR
Erzurum’daki çeşmeler, bulundukları, semt, sokak, cadde, cami, çeşmenin özellikleri, yada yaptıranların isimleriyle anılıyor. Bazı kişilerin ise birden fazla çeşme yaptırması dikkat çekiyor. Erzurum’da günümüze ulaşan tarihi çeşme sayısı 137 olarak belirtiliyor.
CAMİ ÇEŞMELERİ
Abdullah Paşa Çeşmesi (Emir Şeyh Camii Çeşmesi), Ali Paşa Camii Çeşmesi, Ayaz Paşa Çeşmesi, Bakırcı Camii Çeşmesi, Boyahane Camii Çeşmesi, Cafer Ağa Çeşmesi, Caferiye Camii Çeşmesi, Derviş Ağa Şadırvam Çeşmesi, Esat Paşa Camii Çeşmesi, Gez Camii Çeşmesi, Hacı Cuma Camii Çeşmesi, Kadana Camii Suları, Ketencizâde Camii Çeşmesi, Kırmacı Camii Çeşmesi, Kurşunlu Camii(Feyiziye Camii) Çeşmesi, Mahmudiye Camii Çeşmesi, Mehmet Ketûda (Gürcü Mehmet Paşa) Çeşmesi, Mollakaya Camii Çeşmesi, Murat Paşa Camii Çeşmesi, Narmanlı Camii Çeşmesi, Pervizoğlu Camii Çeşmesi, Şabahane (Safiler) Camii, Çeşmesi, Şeyhler Camii Çeşmesi, Zeynel Çeşmesi, Çamlık Camii Çeşmesi,
SEMT ÇEŞMELERİ
Ağvan Çeşmesi, Akpınar Çeşmesi, Batpazarı Çeşmesi, Camii Arkası Çeşmesi, Cedid Çeşmesi, Cennet Çeşmesi, Cürübe Çeşmesi, Çamlık Çeşmesi, Çarıkçıoğlu Çeşmesi, Çaykara Caddesi Çeşmesi I, Çaykara Meydan Çeşmesi II, Çaykara Caddesi Çeşmesi III, Çeşme Sokak Çeşmesi, Çifte Minareli Medrese Çeşmesi, Çortan Sokak Çeşmesi I, Çortan Sokak Çeşmesi II, Çukur Çeşme I, -Çukur Çeşme II, Dabakhane Ayağı Çeşmesi, Dabakhane Çeşmesi, Dabakhane Çeşmesi II, Darağaç Çeşmesi, Develer(Gülahmet) Çeşmesi, Çeteci Abdullah Paşa Çeşmesi 1,2,3,4,5, Dede Ağa Çeşmesi I,2,3, Derekenarı Çeşmesi 1,2, Dere Sokak(Kavak) Çeşmesi, Dizdar Hüseyin Ağa Çeşmesi, Dörtgüllü Çeşme, Dörtgüllü Çeşmesi I(KHafız Paşa Çeşmesi) Dursun Bey Sokak Çeşmesi, Eminkurbu Çeşmesi I,2,3, Esatoğlu Çeşmesi, Etliğin Çeşmesi, Feyzi Bey Çeşmesi, Gümüşgöz Çeşmesi, Gümüşmasat Çeşmesi, Habip Efendi (Sıvırcık) Çeşmesi, Hacı Halil Sokak Çeşmesi,Hacılar Hanı Çeşmesi, Hacı İbrahim Baba Çeşmesi I, Hacı Kurban Çeşmesi 1, 2, Hacı Mehmet (Gürcükapı) Çeşmesi, Hafız Çeşmesi, Hafız Hamza Çeşmesi, Halıcı Çeşmesi, Hanım Hamamı Çeşmesi, Hasan Ağa Çeşmesi, Haşıloğlu Çeşmesi, Hızırın Çeşmesi, Hüseyin Ağa (Hüso Ağa) Çeşmesi, İsmail Ağa Çeşmesi, İstasyon Mahallesi Çeşmesi,Kadıoğlu Çeşmesi, Kale Çeşmesi, Karaköse Mahallesi Çeşmesi, Karanfil Sokak Çeşmesi, Karatazı Çeşmesi, Kavaflar Çeşmesi, Keşonobey Çeşmesi, Kırkçeşme Ayağı(Hacı Ahmet Yurttaş Çeşmesi), Kırkçeşme, Kırmızı Çeşme(Çeşme-i Sara veya Afife Hatun), Korukçu Sokak Çeşmesi.I,2, Kömürcüoğulları Çeşmesi, Kurtuluş Çeşmesi, Kümbet Çeşmesi, Leylak Sokak Çeşmesi, Mahmut Paşa Çeşmesi, Mazi Sokak Çeşmesi, Mehdi Efendi Mahallesi Çeşmesi, Mehmet Bilgili Çeşmesi, Mehmet Emin Ağa (Sansoncubaşı) Çeşmesi, Midilli Çeşmesi, Millet Bahçesi Sokak Çeşmesi,
Morali Sokak Çeşmesi, Muhtar Çeşmesi, Murat Paşa Hamamı Arkasında Bulunan Çeşme, Mustafa Boydaş Çeşmesi,Mutizâde Şerif Bey Çeşmesi, Nene Hatun Çeşmesi, Numan Çeşmesi, 0sman Ağa (Komser) Çeşmesi, Ömer Paşa Çeşmesi, Palu Çeşmesi, Rabia Hatun(Rabia Ana) Çeşmesi, Rauf Paşa Çeşmesi, Rıza Bey Çeşmesi 1,2, Rûhane Çeşmesi, Soğuk Pınar Çeşmesi, Şahbender Sokak Çeşmesi, Tahsin Bey Çeşmesi, Veyis Efendi Çeşmesi 1,2, Yazıcızâde Çeşmesi, Yeğen Ağa Mahallesi Çeşmesi,Yukarı Mumcu Çeşmesi, Zenciye Sokak Çeşmesi, Ali Ağa Sokak Çeşmesi, Arife Sokak Çeşmesi, Ali Ağa Sokak Çeşmesi, Arife Sokak Çeşmesi, Camidar Sokak Çeşmesi,
ERZURUM BELEDİYESİ’NCE YAPTIRILAN VE ŞEHİR ŞEBEKE SULARININ AKTIĞI ÇEŞMELER
Ahmet Arzuman Çeşmesi, Ali Cengiz Çeşmesi, Aşık Emrah Sokak Çeşmesi, Bahadır Caddesi Çeşmesi I, Bahadır Caddesi Çeşmesi II, Bakırcılar Çarşısı Çeşmesi, Bedendibi Çeşmesi, Bican Çeşmesi (Emin Paşa), Ceylanoğlu Sokağı Çeşmesi, Çamurlu Sokak Çeşmesi, Çırçır Çeşmesi, Derekenarı Sokak Çeşmesi, Ergene Çeşmesi, Gazino Sokak Çeşmesi, Gülahmet Camii Sokak Çeşmesi, Gülhanım Çeşmesi, Hacı Ahmet Sokak Çeşmesi, Hacı İbrahim Baba Çeşmesi II, Hakkı Mutlu Yazar Çeşmesi, Harman Sokak Çeşmesi, Hüseyin Efendi Sokak Çeşmesi, Kılkıl Sokak Çeşmesi, Mektep Sokak Çeşmesi, Merdivenli Çeşme, Mıriye Hanım Çeşmesi, Pembe Mustafa Paşa Çeşmesi, Saray Bosna Caddesi Üzerindeki Çeşme 1, Saray Bosna Caddesi Üzerindeki Çeşme II,Seyfullah Çeşmesi, Şerifiye Camii Çeşmesi 1,2
Tahta Camii Çeşmesi, Taşhan Çeşmesi, Tek Mezar Sokak Çeşmesi, Top Dağı Camii Çeşmesi, Toprak Tabya Sokak Çeşmesi, Ulu Camii Çeşmesi, Yakutiye Çeşmeleri, Yamak Sokak Çeşmesi, Yoncalık Çeşmesi, Zincirli Han Çeşmesi
SOKAK ÇEŞMESİ EVİN İÇİNDE KALDI: CAMİDAR SOKAK ÇEŞMESİ
Köse Ömer Ağa Mahallesi, Camidar Sokak'ta bulunan çeşme 18.yüzyılda yapıldı.
Çeşme, bir evin duvarına bitişik. Çeşmenin alt kısmı toprağa gömülü. Dikdörtgen blok şeklinde inşa edilen çeşmede sivri kemerli bir iniş yer alır. Kemer; yan dayanaklarda büyük dikdörtgen blok taşlara oturur. Kaş kemerli tas yuvası oldukça basıktır. Küçük yassı bir tasın sığabileceği bir yüksekliğe sahip. Lüle madeni bir aynalıkla taşa tutturuldu. Çeşme üzerinde kitabe ve süsleme yok. Suyu akmayan çeşme, düzgün kesme taş malzemeden inşa edilmiş.
0
0
Künye
Facebook
Twitter
Günün
Haberleri