Erzurum Kongresi'nin 100. yılı

Milli Mücadele hareketinin dönüm noktalarından olan ve Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi, ulusal egemenliğin koşulsuz olarak gerçekleştirilmesine karar verilen ilk kongre olması nedeniyle Türkiye tarihinde önemli bir yer tutuyor.

Ulu Önder Atatürk ve arkadaşları, 23 Temmuz 1919'da emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşmaya çalıştığı dönemde, Erzurum Kongresi ile Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atılmasını temin etti.

Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için bağımsızlığa giden zorlu yolu Erzurum'dan sürdüren Atatürk ve silah arkadaşları, bu kongre sayesinde ülkenin bağımsızlığa giden yolunu açtı.

Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elazığ'a yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistan'a tepki ile Trabzon vilayetinde de Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresun'da Rum Pontus iddialarına karşı tedbir için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen bütün yurdu ilgilendiren nitelikler taşıyor.

- "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz"

Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan Türk milletinin kendi hür iradesiyle almış olduğu milli bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk Milletinin var olduğu ve var olmaya devam edeceğinin en önemli göstergesi oldu.

Türk milletinin var olma mücadelesindeki ilk refleksini ve kararlılığını gösterdiği tarihi kongrede alınan "Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz" kararı ile Milli Mücadele yolunda büyük bir aşama kaydedildi.

Erzurum Kongresi'nin kapanışındaki konuşmasında "Tarih, bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir." diyen Gazi Mustafa Kemal, bundan 100 yıl önce Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atıldığı kongrenin önemine dikkatleri çekti.

Mustafa Kemal Paşa, "Milletimizin kurtuluş umuduyla çırpındığı en heyecanlı bir zamanda, fedakar sayın heyetimiz her türlü zahmete katlanarak Erzurum'da toplandı. Duygulu, asil bir ruh ve çok güçlü bir inançla vatan ve milletimizin kurtuluşuyla ilgili köklü kararlar aldı. Özellikle bütün dünyaya karşı milletimizin varlık ve birliğini gösterdi." sözleriyle kongrenin önemine vurgu yaptı.

- Tarihi kongrede alınan kararlar

Yoğun çalışma sonrası 14 gün süren ve bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar şöyle:

- Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.

- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.

- Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.

- Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

- Kuvayımilliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.

- Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.

- Manda ve himaye kabul edilemez.

- Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.

Tarihi kongrenin 100. yılının kutlandığı bugünlerde, Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde kurulan meclisin görüşmelerini gerçekleştirdiği Erzurum Kongre Binası, büyük ilgi görüyor.

Erzurum Teknik Üniversitesi Rektör Yardımcısı ve Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Küçükuğurlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Erzurum Kongresi'nin Milli Mücadelenin dönüm noktalarından birisi olduğunu söyledi.

- "Halk bu kararı vermeseydi yaşadığımız bölge bizim olmayabilirdi"

Kongrede, mücadelenin liderinin belirlendiğini ifade eden Küçükuğurlu, Kongre'nin, yeni kurulacak olan devletin içeride ve dışarıda nasıl bir politika izleyeceğini belirleyen mihenk taşı olduğunu anımsattı. 

Erzurum Kongresi'nin aslında tamamen mecburi bazı ihtiyaçlardan toplandığını, dışarıdan bir unsurun bölge halkını zorlamasıyla yapılan bir şey olmadığına dikkati çeken Küçükuğurlu, "Bölge halkı tamamen kendi kararını vermiştir ve vermek zorundaydı. Halk böyle bir karar vermeseydi yaşadığımız bölge bizim olmayabilirdi. Şu anda yaşadığımız bölgede bir Ermenistan ve biraz yukarısında bir Pontus ya da Rum devleti kurulabilirdi. Erzurum Kongresi Türk tarihinde ve Milli Mücadelede altın harflerle yazılan bir sayfa olarak tarihe kaydedilmiştir." ifadelerini kullandı. 

- "Türk tarihi ile ilgili önemli 5-6 kararı Erzurum'da aldı"

Küçükuğurlu, halkın Türk yurdunun Türklerin elinden alınmasını engellemek üzere harekete geçtiğini ve bunu başardığını, Milli Mücadele döneminde büyük irade ortaya konulduğunu vurguladı.

Küçükuğurlu, "Bu irade ve ışığı gören Mustafa Kemal Paşa Erzurum'a gelmiş ve burada Milli Mücadelenin lideri olarak o da tarihe adını yazdırmıştır. Erzurum hemşehrisi olmuştur. Müdafa-i Hukuk Cemiyetinin, Temsil Heyetinin ve meclisin başkanı olmuştur. Mustafa Kemal Paşa'nın, hayatı ve Türk tarihi ile ilgili çok önemli 5-6 karar Erzurum'da alınmıştır." diye konuştu.

Kongrenin toplanmaması için baskılar yapıldığına işaret eden Küçükuğurlu, bölge halkının iç ve dış tehditlere karşı iradesini koyduğunu aktardı.

Halkın Erzurum Kongresiyle demokrasisine sahip çıktığını kaydeden Küçükuğurlu, sözlerini şöyle tamamladı:

"O dönem demokrasi kavramı pek kullanılan bir kavram değil ama milli hakimiyet, meşrutiyet, halk iradesi, meşruiyet gibi kavramlar var ki bu kavramlar demokrasinin temelleridir ve hatta demokrasiden daha sağlam kavramlardır. Hakimiyeti milliye, Kuvayi Milliye, milli irade, meclisin açılması konuları ErzurumKongresi'nde görülmüştür çünkü bu tamamen milletin iradesini ortaya koymasıyla ilgilidir."